Select a language
فارسی
English
Image 1
Image 2
Image 3
Image 4
Image 5
  • جدول

    جدول

    جدول به خطوط نازکی گفته می شود که چهارسوی متن کشیده شده و آن را از حاشیه جدا می کند. این خطوط به تعداد و رنگ های گوناگون هستند و با ابزار فلزی به نام «قلم جدول» کشیده می شود که امروزه به نوع فرنگی آن، «ترلینگ» گفته می شود. ضخامت این خطوط را با پیچی که بر دستۀ قلم جدول قرار دارد، می توان کم و زیاد کرد.

  • کتیبه

    کتیبه

    تزیینی مستطیل شکل که دقیقا پیش از آغاز متن کتاب قرار دارد و گاهی در متن نسخۀ خطی تکرار می شود. غالبا نام کتاب، سوره های قرآن و عنوان ها را در آن می نویسند. در نخستین صفحه، معمولاً عبارت «بسمله» در آن نوشته می شود.

  • تسمه اندازی

    تسمه اندازی

    تسمه به نوار باریکی گفته می شود که همچون جدول، متن را از حاشیه و دیگر تزیینات جدا می کند و در آن معمولاً یک شکل یا ریتم به شکل یکنواخت، تکرار می شود.

  • شرفه

    شرفه

    خطوط باریک و شبیه شعاع خورشید که از شمسه یا آغاز سرلوح، به سوی خارج متن کشیده می شود.

  • اسلیمی

    اسلیمی

  • خطائی

    خطائی

  • سین در نستعلیق

    سین در نستعلیق

    در خط نستعلیق، معمولاً برای اشتباه نشدن میان حرف «س» با «ش»، در زیر حرف «س» سه نقطه میگذارند. همچنین در جایی که «س» کشیده نوشته شده و برای مثال معلوم نیست که این کلمه، «جم» است یا «جسم»، این سه نقطه کمک بسیاری به خوانایی می کند. در صورت نبودنه فضاى كافى، نقطه ها گذاشته نميشود.

  • کاف و گاف

    کاف و گاف

    بنابر تأثیر الفبای عربی بر فارسی، این دو حرف تا قرن اخیر، یکسان نوشته می شدند و فقط هنگام خواندن، تفاوت در تلفظ داشتند.

  • دو نقطۀ زیر "ی"

    دو نقطۀ زیر "ی"

    گاهی برای تعادل بصری و پر کردن فضای خالی، در زیر "ی" معکوس، دو نقطه و گاه دو نقطه و یک الف مقصوره میگذارند.

  • شاه عباسی

    شاه عباسی

  • همزۀ اضافه

    همزۀ اضافه

    کلماتی که مختوم به "ه" غیر ملفوظ هستند، در اتصال به کلمۀ بعدی، دارای "ء" هستند که صدای "ی" دارد و گاه این همزۀ کوچک نوشته نمی شود.

  • سهو

    سهو

  • اعراب گذاری

    اعراب گذاری

    در خط نستعلیق، خوشنویسی گاه برای زیبایی و پر شدن فضاها، اعراب یا اعجام حروف (ضمه، فتحه، کسره، تشدید و ...) را می نویسد.

  • تذهيب

    تذهيب

    هنر آراستن و نقاشی کردن بخش هایی از نسخۀ خطی یا حواشی قطعه هاست. در تذهیب، حتما باید رنگ طلایی بکار رود چون ریشۀ این واژه از «ذهب» به معنای طلاکاری است. در تذهیب، علاوه بر طلایی از لاجورد، شنگرف، سفیداب و جز اینها نیز استفاده میکنند. نقوش تذهیب که پیشینه ای کهن دارد، نقوش طبیعی نیست و ساختۀ ذهن طراحان هستند و ازین رو گونه ای خاص از نقاشی بشمار می رود.

  • ترنج

    ترنج

    از نقوش رایج در تذهیب است. شکل دایره ای، بیضوی که گاه به شکل نیمه "نیم ترنج" کشیده می شود و گاه در دو سر آن، ترنج های کوچکتری به نام "سر ترنج" متصل می شوند.

آستان قدس رضوی، مشهد، ش ۵۸۰۳.

متن و حاشیه

هنگامی که کاغذ متن نسخه با حاشیه اش متفاوت باشد. معمولا این کار هنگامی صورت میگرفت که حاشیۀ نسخه آسیب می دید. برای حاشیه، کاغذی انتخاب می شد که تناسب رنگ داشته باشد و همچنین ضخامتش با کاغذ متن یکی باشد که کتاب هنگام بسته بود، صاف باشد و هوا به میان کاغدها نفوذ نکند.

متن و حاشیه بسیار با دقت انجام می شد به این شکل که کاغذ متن و حاشیه، لب به لب به هم چسبانده می شد و نباید روی هم قرار گیرند. معمولا با کشیدن جدول های رنگی ، مرز متن و حاشیه پوشیده شده و دیده نمی شد.

تقارن

در هنرهای اسلامی غالباً تقارن دیده می شود اما گاه برای تنوع در تذهیب و تشعیر، تقارن به شکل کامل دیدن نمی شود. همچنین در تزیینات اطراف نوشته ها، چون حجم و اندازۀ کلمات با هم تفاوت دارد و در اختیار کاتب یا نقاش نیست، تقارن صد در صد وجود ندارد.

طلاکاری

طلا در کتاب به دو روش استفاده می شد. یکی ورق طلا که بسیار نازک و شکننده است و برای پوشاندن سطوح صاف و بزرگ استفاده می شد. دیگری طلای محلول است که در نقاشی و همچنین کتابت استفاده می شد. روش محلول کردن طلا از این قرار بود که تکۀ ریزی از آن را در میان دو لایه از چرم گذاشته و مدت زیادی با ابزاری چون چکش بر آن می کوبیدند تا ورقۀ بسیار نازک و شکننده ای به دست آید. سپس آن ورقۀ نازک را در ظرفیی همراه با صمغ عربی یا گونه های بستمان (مادۀ چسبنده) می ساییدند و در نتیجه، محلول طلا به دست می آمد که از آن هم در کتابت و هم در نقاشی و کشیدن جدول ها، استفاده می شد.