Select a language
فارسی
English
Image 1
Image 2
Image 3
Image 4
  • جدول

    جدول

    جدول به خطوط نازکی گفته می شود که چهارسوی متن کشیده شده و آن را از حاشیه جدا می کند. این خطوط به تعداد و رنگ های گوناگون هستند و با ابزار فلزی به نام «قلم جدول» کشیده می شود که امروزه به نوع فرنگی آن، «ترلینگ» گفته می شود. ضخامت این خطوط را با پیچی که بر دستۀ قلم جدول قرار دارد، می توان کم و زیاد کرد.

  • عنوان

    عنوان

    عبارتی که در نسخه های خطی همچون دیوان شاعران بسیار دیده می شود. برای جدا کردن غزلها، رباعیات و جز اینها معمولاً از عبارت "ایضا له" در معنای "همچنین ازوست" استفاده می کنند.

  • رنگه نویسی

    رنگه نویسی

    هرگاه عبارتی را با مرکب سیاه یا قهوه ای ننویسند و با رنگ هایی دیگر همچون لاجورد، سفیداب یا طلا بنویسند.

  • تحریر

    تحریر

    به خطوط باریک و تیره رنگ که دور تا دور نوشته های طلایی می کشند. این کار سبب بهتر دیده و خوانده شدن متن طلانوشته است چون رنگ طلا معمولاً با رنگ زمینۀ کاغذ خیلی نزدیک است و جلوۀ کافی ندارد. تحریر را افرادی مه محرِّر نامیده میشدند، با قلم موی ظربف و مرکب مشکی میکشیدند.

  • جدا کنندۀ عبارت و جملات از یکدیگر

    جدا کنندۀ عبارت و جملات از یکدیگر

    از این شکل، همچون علامت جدا کنندۀ آیات در قرآن، به عنوان جدا کنندۀ عبارات استفاده می شد.

  • اضافه شماره صفحه با مرقع ساز

    اضافه شماره صفحه با مرقع ساز

  • نقطه های محذوف یا مشترک

    نقطه های محذوف یا مشترک

    در خط نستعلیق، به علت زیاد بودن دور و انحنای حروف و کم بودن سطح، گاهی جای مناسب برای گذاشتن نقطه ها وجود ندارد و در نتیجه، خوشنویسی نقطۀ برخی حروف را نمی نویسد و یا از نقطه یا نقطه هایی به شکل مشترک برای دو حرف یا کلمه استفاده می کند.

  • نقطه در حروف فارسی

    نقطه در حروف فارسی

    در رسم الخط حروف فارسی (چ، پ، ژ) غالباً به جای سه نقطه از یک نقطه استفاده می شد.

  • سین در نستعلیق

    سین در نستعلیق

    در خط نستعلیق، معمولاً  برای اشتباه نشدن میان حرف «س» با «ش»، در زیر حرف «س» سه نقطه میگذارند. همچنین در جایی که «س» کشیده نوشته شده و برای مثال معلوم نیست که این کلمه، «جم» است یا «جسم»، این سه نقطه کمک بسیاری به خوانایی می کند.  در صورت نبودنه فضاى كافى، نقطه ها گذاشته نميشود.

  • نقطه های اضافی

    نقطه های اضافی

    در این اثر استثنائاً نقطه هایی دیده می شود که در دیگر آثار بکار نمیرفته است.

  • دو نقطۀ زیر "ی"

    دو نقطۀ زیر "ی"

    گاهی برای تعادل بصری و پر کردن فضای خالی، در زیر "ی" معکوس، دو نقطه و گاه دو نقطه و یک الف  مقصوره میگذارند.

دیوان حسن سجزی دهلوی، هرات 825 ق.، کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی، ش 4017

متن و حاشیه

هنگامی که کاغذ متن نسخه با حاشیه اش متفاوت باشد. معمولا این کار هنگامی صورت میگرفت که حاشیۀ نسخه آسیب می دید. برای حاشیه، کاغذی انتخاب می شد که تناسب رنگ داشته باشد و همچنین ضخامتش با کاغذ متن یکی باشد که کتاب هنگام بسته بود، صاف باشد و هوا به میان کاغدها نفوذ نکند.

متن و حاشیه بسیار با دقت انجام می شد به این شکل که کاغذ متن و حاشیه، لب به لب به هم چسبانده می شد و نباید روی هم قرار گیرند. معمولا با کشیدن جدول های رنگی ، مرز متن و حاشیه پوشیده شده و دیده نمی شد.

حاشیه

حاشیه غالبا با خطوطی به نام جدول از متن کتاب، جدا می شدند. این جدول ها بنا به نفاست کتاب، دارای تنوع در تعداد و رنگ هستند. در نسخه های نفیس و مرقعات، معمولا جنس و رنگ کاغذ متن و حاشیه، با هم تفاوت دارد. گاه متن کتاب بر روی دو کاغذ نازک نوشته و به هم چسبانده می شد و در نتیجه، متن پشت صفحه، سایه ایجاد نمی کرد و زیباتر بود؛ در این صورت، کاغذ حاشیه را به گونه ای انتخاب می کردند که ضخامتش به اندازۀ دو لایه کاغذ متن بوده باشد.

تقارن

در هنرهای اسلامی غالباً تقارن دیده می شود اما گاه برای تنوع در تذهیب و تشعیر، تقارن به شکل کامل دیدن نمی شود. همچنین در تزیینات اطراف نوشته ها، چون حجم و اندازۀ کلمات با هم تفاوت دارد و در اختیار کاتب یا نقاش نیست، تقارن صد در صد وجود ندارد.

طلاکاری

طلا در کتاب به دو روش استفاده می شد. یکی ورق طلا که بسیار نازک و شکننده است و برای پوشاندن سطوح صاف و بزرگ استفاده می شد. دیگری طلای محلول است که در نقاشی و همچنین کتابت استفاده می شد. روش محلول کردن طلا از این قرار بود که تکۀ ریزی از آن را در میان دو لایه از چرم گذاشته و مدت زیادی با ابزاری چون چکش بر آن می کوبیدند تا ورقۀ بسیار نازک و شکننده ای به دست آید. سپس آن ورقۀ نازک را در ظرفیی همراه با صمغ عربی یا گونه های بستمان (مادۀ چسبنده) می ساییدند و در نتیجه، محلول طلا به دست می آمد که از آن هم در کتابت و هم در نقاشی و کشیدن جدول ها، استفاده می شد.